W związku ze zwiększonym zainteresowaniem funkcjonowaniem infrastruktury kolejowej i pomysłami na alternatywne wykorzystanie linii wyłączanych z udostępniania przez PKP Polskie Linie Kolejowe, Prezes Urzędu Transportu Kolejowego przypomina podstawowe zasady obowiązujące obecnie w tego typu działalności.
Zgodnie z zapisami prawa europejskiego (art.3 pkt b Dyrektywy 2004/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.04.2004 r. w sprawie bezpieczeństwa kolei wspólnotowych (Dz. Urz. UE L 164 z 30.04.2004 r. z poźn. zm.) zarządcą infrastrukturyjest każdy podmiot odpowiedzialny za tworzenie i utrzymanie infrastruktury kolejowej lub jej część, w tym również zarządzanie systemami nadzoru i bezpieczeństwa. Funkcja ta może być przydzielana różnym instytucjom i przedsiębiorstwom pod warunkiem, że spełniają wymogi wynikające z zapisów przywołanej Dyrektywy oraz przepisów międzynarodowych i krajowych - w tym w szczególności w ustawy o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, z późn. zm.).
Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o transporcie kolejowym zarządzanie infrastrukturą kolejową polega na:
- budowie i utrzymaniu infrastruktury kolejowej;
- prowadzeniu ruchu pociągów na liniach kolejowych;
- utrzymywaniu infrastruktury kolejowej w stanie zapewniającym bezpieczne prowadzenie ruchu kolejowego;
- udostępnianiu tras pociągów dla przejazdu pociągów na liniach kolejowych i świadczeniu usług z tym związanych;
- zarządzaniu nieruchomościami wchodzącymi w skład infrastruktury kolejowej.
Zgodnie z art. 18 tej ustawy dokumentem uprawniającym do prowadzenia powyższej działalności jest autoryzacja bezpieczeństwa, a w przypadku bocznic świadectwo bezpieczeństwa. Jednocześnie (zgodnie z ust. 2. tego przepisu) z powyższego wymagania zwolnieni są zarządcy:
- których linie są funkcjonalnie oddzielone od reszty systemu kolei i przeznaczone do prowadzenia pasażerskich przewozów aglomeracyjnych i wojewódzkich,
- linii wpisanych do rejestru zabytków lub do inwentarza muzealiów,
- linii o charakterze turystycznym,
- linii wąskotorowych,
- infrastruktury wykorzystywanej wyłącznie do własnych celów (nie udostępnianej przewoźnikom).
Zgodnie z art. 18a ustawy o transporcie kolejowym autoryzacja bezpieczeństwa jest wydawana przez Prezesa UTK i obejmuje akceptację systemu zarządzania bezpieczeństwem (SMS) oraz wewnętrznych regulacji niezbędnych do bezpiecznego projektowania, eksploatacji i utrzymania infrastruktury kolejowej – w tym systemu nadzoru ruchu kolejowego i sygnalizacji. Podstawowym elementem tego procesu (zgodnie z art. 17a ustawy o transporcie kolejowym) jest stworzenie systemu zarządzania bezpieczeństwem gwarantującego, że system kolejowy jest zgodny z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa. System ten musi być skonstruowany adekwatnie do charakteru, rozmiaru i innych warunków prowadzonej działalności - jednocześnie zapewniając nadzór nad ryzykiem technicznym, technologicznym, a także społecznym i związanym z działalnością osób trzecich.
Autoryzacja bezpieczeństwa jest wydawana na okres 5 lat i przedłużana co 5 lat na wniosek zarządcy. Wzór tego dokumentu oraz wniosku o jego wydanie wprowadzony Zarządzeniem nr 2 Prezesa UTK z dnia 31 lipca 2009 r. znajduje się na stronie internetowej Urzędu. Prezes UTK podejmuje decyzję w tej sprawie w terminie 3 miesięcy od daty złożenia wniosku. Wydanie, przedłużenie i zmiana powyższych dokumentów związana jest również z opłatą, której wysokość określają przepisy wydane na podstawie art. 16 ust. 4 ustawy. Jednocześnie (zgodnie z art. 18a ust. 6 ustawy) Prezes - po zmianie przepisów bezpieczeństwa- może żądać od zarządcy wystąpienia o zmianę autoryzacji bezpieczeństwa a także cofnąć ją w przypadku gdy uzna, że autoryzowany zarządca nie spełnia warunków w zakresie bezpieczeństwa.
Wymagania w stosunku do Systemu zarządzania bezpieczeństwem określone zostały w artykule 9 i Zał. III Dyrektywy 2004/49/WE oraz w rozporządzeniu Ministra Transportu z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie systemu zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym (Dz. U. 60, poz. 407, z późn. zm.). Wytyczne w tym zakresie zawarte są również w dokumencie wydanym przez Europejską Agencję Kolejową (ERA) „System zarządzania bezpieczeństwem. Kryteria oceny przedsiębiorstw kolejowych i zarządców infrastruktury” (dokument dostępny jest na stronach internetowych Europejskiej Agencji Kolejowej oraz Urzędu Transportu Kolejowego). Uzupełnieniem tych informacji może być również opracowanie „Zintegrowany system zarządzania bezpieczeństwem transportu kolejowego w Polsce” pod redakcją prof. M. Sitarza.
Z kolei Systemy zarządzania bezpieczeństwem powinny być tworzone w oparciu o zaakceptowane przez Prezesa UTK, regulacje wewnętrznedotyczące w szczególności:
- prowadzenia ruchu pociągów i techniki pracy manewrowej oraz sygnalizacji,
- radiołączności pociągowej,
- obsługi ruchowych posterunków technicznych,
- regulaminów technicznych,
- obsługi przejazdów kolejowych,
- obsługi, eksploatacji i utrzymania urządzeń sterowania ruchem kolejowym i detekcji stanów awaryjnych taboru,
- warunków technicznych budowy i utrzymania nawierzchni kolejowej, rozjazdów i obiektów inżynieryjnych,
- organizacji i trybu postępowania przy przewozie przesyłek nadzwyczajnych,
- postępowania w sprawach wypadków, poważnych wypadków i incydentów kolejowych.
Warunki uzyskania Świadectwa Bezpieczeństwa określone są w art. 19 ust. 1. ustawy o transporcie kolejowym. Obejmują one konieczność przedstawienia Prezesowi UTK:
- wykazu świadectw dopuszczenia do eksploatacji typu budowli i urządzeń przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego oraz świadectw dopuszczenia do eksploatacji typu pojazdów kolejowych;
- złożenia oświadczenia o posiadaniu świadectw sprawności technicznej eksploatowanych pojazdów kolejowych;
- wykazu przepisów wewnętrznych, określających zasady i wymagania dotyczące bezpiecznego prowadzenia ruchu kolejowego i utrzymania infrastruktury kolejowej;
oświadczenia potwierdzającego, że na stanowiskach związanych z prowadzeniem i bezpieczeństwem ruchu kolejowego zatrudnieni są pracownicy spełniający warunki wynikające z ustaw i wydanych na ich podstawie przepisach.