Do zadań Prezesa UTK w zakresie regulacji transportu kolejowego należy wydawanie decyzji dotyczących otwartego dostępu. Regularny przewóz kolejowy osób niebędący przewozem o charakterze użyteczności publicznej jest wykonywany na podstawie decyzji o przyznaniu otwartego dostępu albo decyzji o przyznaniu ograniczonego dostępu.
Aplikant, który po uzyskaniu decyzji o przyznaniu otwartego dostępu zamierza wystąpić o przydzielenie zdolności przepustowej w celu wykonywania przewozu, który nie jest przewozem o charakterze użyteczności publicznej, informuje o tym właściwego zarządcę infrastruktury oraz Prezesa UTK. Powinno to nastąpić nie później niż w terminie 18 miesięcy przed dniem wejścia w życie rozkładu jazdy pociągów, w którym mają być realizowane nowe kolejowe przewozy osób. Służy do tego standardowy formularz powiadomienia, o którym mowa w art. 4 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2018/1795 z dnia 20 listopada 2018 r. ustanawiającego procedurę i kryteria do celów stosowania badania równowagi ekonomicznej zgodnie z art. 11 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/34/UE[1].
Prezes UTK może wydać decyzję o przyznaniu otwartego dostępu na danej trasie, jeżeli w wyniku przeprowadzonego badania Prezes UTK ustali, że proponowane połączenie pasażerskie nie zagraża równowadze ekonomicznej umowy o świadczenie usług publicznych albo żaden podmiot nie wystąpi o przeprowadzenie takiego badania w terminie do tego przewidzianym. Na podstawie obiektywnej analizy ekonomicznej organ regulacyjny określa, czy równowaga ekonomiczna umowy o świadczenie usług publicznych byłaby zagrożona. Prezes UTK przeprowadza analizę na wniosek któregokolwiek z poniższych podmiotów:
a) właściwego organu lub właściwych organów, które zawarły umowę o świadczenie usług publicznych;
b) każdego innego zainteresowanego właściwego organu mającego prawo ograniczania dostępu;
c) zarządcy infrastruktury;
d) przedsiębiorstwa kolejowego realizującego umowę o świadczenie usług publicznych.
Jeżeli w wyniku przeprowadzonego badania równowagi ekonomicznej Prezes UTK oceni, że proponowane połączenie pasażerskie zagraża równowadze ekonomicznej umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego, to – uwzględniając stopień naruszenia równowagi ekonomicznej tej umowy – wydaje decyzję:
1) o przyznaniu ograniczonego dostępu[2],
2) odmawiającą przyznania otwartego dostępu,
wskazując zakres zmian w planowanym przewozie osób, w szczególności dotyczący zmian częstotliwości, tras, stacji pośrednich lub harmonogramu, które zapewniłyby spełnienie warunków przyznania otwartego dostępu.
Decyzja o przyznaniu otwartego dostępu albo o przyznaniu ograniczonego dostępu jest wydawana na okres nieprzekraczający 5 lat.