28 lipca 2021 r. w życie wszedł pakiet przepisów transponujących dyrektywy 2016/797 o interoperacyjności i 2016/798 o bezpieczeństwie kolei. W jego skład wchodzi ustawa z 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym oraz rozporządzenia wydane na podstawie znowelizowanej ustawy. Uwzględniając wcześniejsze nowelizacje oznacza to, że tego dnia w Polsce zakończone zostanie wdrożenie IV pakietu kolejowego.
Nowe przepisy zawierają szereg istotnych zmian dla sektora kolejowego, w zdecydowanej większości wynikających z wdrożenia prawa unijnego. Pewne aspekty prawa krajowego również wymagały jednak przy tej okazji zmiany. Część z nowych wymagań obowiązywała już wcześniej, tj. od 16 czerwca 2020 r. lub 31 października 2020 r., gdy w życie wchodziły bezpośrednio stosowalne rozporządzenia UE.
Jednolite certyfikaty bezpieczeństwa
Największą zmianą w zakresie bezpieczeństwa jest wprowadzenie jednolitych certyfikatów bezpieczeństwa dla przewoźników kolejowych, które zastępują dotychczas wydawane certyfikaty bezpieczeństwa w części A i B. Pierwsze jednolite certyfikaty bezpieczeństwa zostały już wydane, jednak zmieniona ustawa zdecydowanie ułatwi procedowanie dalszych spraw m.in. dzięki szczegółowemu uregulowaniu zasad stosowania aplikacji Punktu Kompleksowej Obsługi (OSS) czy wprowadzeniu zasady automatycznego wygaszania dotychczas obowiązujących certyfikatów bezpieczeństwa część A i B po wydaniu jednolitego certyfikatu bezpieczeństwa.
Warto zwrócić uwagę na kilka innych powiązanych zagadnień, które zmienią się wraz z wejściem w życie znowelizowanej ustawy. Wpłyną one m.in. na funkcjonowanie systemów zarządzania bezpieczeństwem. Ustawa wprowadza obowiązek przekazywania przez przewoźników kolejowych i zarządców infrastruktury swoim pracownikom informacji o przeprowadzonych ocenach znaczenia zmiany i procesach zarządzania ryzykiem, jeżeli dotyczą one obowiązków pracowników oraz warunków i bezpieczeństwa pracy. Formę oraz termin przekazywania informacji określić mają podmioty w systemie zarządzania bezpieczeństwem (art. 17a ust. 4). Dodatkowo wprowadzany jest także wymóg dla przewoźników pasażerskich dotyczący informowania pasażerów poszkodowanych w poważnych wypadkach o procedurach dochodzenia roszczeń oraz o możliwości skorzystania z pomocy psychologa na koszt przewoźnika (art. 17aa). Pojawia się także nowy wymóg dotyczący sposobu postępowania przy wymianie wagonów między przewoźnikami (art. 17 ust. 1e). Dostosowując posiadany system zarządzania bezpieczeństwem do zmienionej ustawy należy także pamiętać, że 28 lipca przestaje obowiązywać rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie systemu zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym. Wymagania dotyczące podstawowych elementów SMS będą od teraz uregulowane w art. 17a ustawy.
Zgodnie z wymaganiami znowelizowanej ustawy Prezes UTK przygotował podręcznik dla wnioskodawców ubiegających się o uzyskanie jednolitego certyfikatu bezpieczeństwa. Dotychczasowy dokument, opublikowany na początku 2021 r., zostanie niebawem zaktualizowany i dostosowany do nowej wersji ustawy.
Autoryzacje bezpieczeństwa
Wejście w życie nowej ustawy oznacza także zmianę procedury uzyskiwania autoryzacji bezpieczeństwa dla zarządców infrastruktury. Nowe wymagania wynikają z rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 15 lipca 2021 r. w sprawie autoryzacji bezpieczeństwa i świadectw bezpieczeństwa. Określony został nowy wzór autoryzacji, a także lista wymaganych dokumentów do jej uzyskania. Dopuszczone zostało składanie dokumentacji w formie kopii, jeżeli wnioskodawca oświadczy, że kopia jest zgodna z oryginałem. W postępowania dotyczących autoryzacji bezpieczeństwa zastosowanie znajdą również znowelizowane wymagania dotyczące systemów zarządzania bezpieczeństwem.
Prezes UTK przygotuje przewodnik dla wnioskodawców, opisujący wymagania związane z procesem uzyskiwania autoryzacji bezpieczeństwa. Poradnik zostanie opublikowany do 28 października 2021 r.
Świadectwa bezpieczeństwa
Przepisy dotyczące uzyskiwania świadectw bezpieczeństwa zmienione zostały rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z 15 lipca 2021 r. w sprawie autoryzacji bezpieczeństwa i świadectw bezpieczeństwa. Określa ono wzór świadectwa bezpieczeństwa, a także wymagania dotyczące składanej dokumentacji. Analogicznie, jak w przypadku autoryzacji bezpieczeństwa dopuszczone zostało złożenie dokumentacji w formie kopii, jednak wnioskodawca musi oświadczyć, że składane dokumenty są zgodne z oryginałem.
Certyfikacja ECM
Znowelizowana ustawa uwzględnia obowiązek wykazania spełnienia wymagań rozporządzenia 2019/779 przez podmioty odpowiedzialne za utrzymanie wszystkich pojazdów kolejowych, a nie jak dotychczas tylko podmioty zajmujące się utrzymaniem wagonów towarowych. Od 16 czerwca 2022 r. wszystkie ECM będą musiały posiadać certyfikat ECM lub zostać ocenione względem wymagań rozporządzenia 2019/779 w ramach procesu certyfikacji lub autoryzacji bezpieczeństwa. W konsekwencji, od tego dnia przestaną również obowiązywać przepisy dotyczące wydawania świadectw sprawności technicznej w odniesieniu do pojazdów posiadających ECM. Dokument ten zostanie zastąpiony przez tzw. „przywrócenie do eksploatacji” wydawane przez podmiot odpowiedzialny za utrzymanie, zgodnie z rozporządzeniem 2019/779. Podmioty muszą jednak pamiętać, że do 15 czerwca 2022 r. włącznie obowiązują dotychczasowe zasady dotyczące wydawania świadectw sprawności technicznej.
W przypadku pojazdów kolejowych, które nie są zarejestrowane w rejestrze pojazdów i w związku z tym nie posiadają wyznaczonego ECM (np. pojazdy użytkowane na bocznicach kolejowych), również po 16 czerwca 2022 r. nadal znajdzie zastosowanie obowiązek wystawiania świadectw sprawności technicznej.
Raporty w sprawie bezpieczeństwa
Znowelizowana ustawa modyfikuje także zasady składania przez podmioty corocznych raportów w sprawie bezpieczeństwa. W przyszłym roku obowiązywać będzie nowy termin ich składania do 31 maja 2022 r. Zmianie uległy także minimalne wymagania dotyczące treści raportu – dodany został wymóg uwzględnienia sprawozdania ze stosowania odpowiednich wspólnych metod oceny bezpieczeństwa (CSM).
Warto także mieć na uwadze nowe rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 czerwca 2021 r. w sprawie wspólnych wskaźników bezpieczeństwa (CSI). Określa ono wymagania dotyczące zestawiania i obliczania tych wskaźników. Informacje w tym zakresie są następnie uwzględniane w corocznych raportach w sprawie bezpieczeństwa.
Nowe zasady pobierania opłat
Istotną zmianą wprowadzoną przez znowelizowaną ustawę są nowe zasady dotyczące wysokości i zasad pobierania opłat za czynności realizowane przez Prezesa UTK. Zmiana ta dotyczy wszystkich opłat. Rozporządzenie z 22 lipca 2021 r. przewiduje stałą wysokość opłaty dla danego rodzaju sprawy, niezależnie od pracochłonności. W większości przypadków opłata będzie uiszczana w całości w momencie złożenia wniosku, a nie tak jak dotychczas w dwóch częściach (opłata wstępna przy złożeniu wniosku i uzupełniająca po jego rozpatrzeniu). Rozporządzenie przewiduje również nowe stawki opłat.
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym (Dz. U. poz. 780)
- rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 czerwca 2021 r. w sprawie wspólnych wskaźników bezpieczeństwa (CSI) (Dz. U. poz. 1245);
- rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 lipca 2021 r. w sprawie autoryzacji bezpieczeństwa i świadectw bezpieczeństwa (Dz. U. poz. 1320);
- rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 22 lipca 2021 r. w sprawie opłat pobieranych przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego (Dz. U. poz. 1358).