W kierowanych do Urzędu Transportu Kolejowego pytaniach często pojawiają się wątpliwości dotyczące kryteriów zwolnienia ze szkolenia na licencję maszynisty i dopuszczenia do niezbędnego egzaminu w trybie eksternistycznym. Decyzja w tej sprawie należy do kompetencji ośrodka szkolenia i egzaminowania.
Zasady zwolnienia z egzaminu są zapisane w art. 22 ust. 2a ustawy o transporcie kolejowym. Z obowiązku odbycia szkolenia zwolnieni są kandydaci na maszynistów, którzy:
- posiadają dyplom albo inny dokument potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zawodach, w których programy kształcenia zawierają zagadnienia z zakresu budowy pojazdów szynowych, ruchu kolejowego i sygnalizacji kolejowej, lub
- ukończyli studia wyższe na kierunkach zawierających w programach studiów zagadnienia z zakresu budowy pojazdów szynowych, ruchu kolejowego i sygnalizacji kolejowej.
Prawo do podejścia do egzaminu na licencję maszynisty w trybie eksternistycznym mają absolwenci szkół kolejowych na poziomie średnim, jak również absolwenci studiów wyższych na kierunkach związanych z transportem kolejowym. Ważne aby programy nauczania w jak najpełniejszym zakresie obejmowały wymienione wyżej obszary tematyczne.
Ze szkolenia na licencję maszynisty są też zwolnione osoby, które posiadały w przeszłości uprawnienia do prowadzenia pojazdów kolejowych, lecz nie wymieniły ich na licencję i świadectwo maszynisty przed końcem okresu przejściowego w październiku 2018 r. oraz te, które są obecnie zatrudnione na stanowisku prowadzącego pociągi lub pojazdy kolejowe.
Przeanalizowanie programu nauczania i ostateczna decyzja o zwolnieniu ze szkolenia należy do ośrodka szkolenia i egzaminowania maszynistów i kandydatów na maszynistów, do którego zgłasza się dany kandydat. Wynika to z zakresu czynności wykonywanych przez ośrodki szkolenia i egzaminowania, który definiuje art. 22a ust. 4c pkt 1 ustawy o transporcie kolejowym. Należy do niego szkolenie i egzaminowanie kandydatów na maszynistów ubiegających się o uzyskanie licencji maszynisty w zakresie ogólnej wiedzy zawodowej. Natomiast zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy do kompetencji Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego należy: wydawanie, przedłużanie ważności, zawieszanie, przywracanie i cofanie licencji maszynisty oraz aktualizacja danych zawartych w licencji maszynisty i wydawanie jej wtórników.
Licencję maszynisty może uzyskać osoba, która:
- nie była karana za przestępstwo umyślne;
- ukończyła 20 lat;
- ma co najmniej wykształcenie zasadnicze zawodowe lub zasadnicze branżowe;
- spełnia określone wymagania zdrowotne, fizyczne i psychiczne
- odbyła szkolenie i zdała egzamin maszynisty.